Wat is gereedschap?
Een gereedschap is een hulpmiddel om een werkstuk te kunnen maken en om het werken gemakkelijker te kunnen maken.
In de techniek maken we dingen, repareren we dingen en moeten we soms dingen slopen. Voor alle drie geldt dat je dit het beste kunt doen met goed, en het juiste, gereedschap.
Als je werkt met het juiste gereedschap, en je doet dat op de juiste manier, dan werk je:
- Snel
- Veilig
- met weinig fouten en beschadigingen (aan je werkstuk of onderdeel)
Verder is het voor de veiligheid belangrijk dat je je aan de volgende afspraken houdt:
- Vraag eerst instructie over het gebruik van gereedschap (dat je niet kent).
- Gebruik gereedschap alléén waarvoor het gemaakt is.
- Ruim gereedschap na gebruik op.
We bekijken hier alleen de handgereedschappen.
Handgereedschappen kunnen op verschillende manieren worden onderverdeeld.
Je kunt gereedschappen bijvoorbeeld indelen naar beroep. Een automonteur zal vaak te maken hebben met gereedschappen om bouten en moeren los en vast te draaien. Een metaalbewerker moet bijvoorbeeld staal in een bepaalde vorm maken en vervolgens in elkaar lassen. Hiervoor heb je natuurlijk hele andere gereedschappen nodig.
Een andere manier van indelen is bijvoorbeeld indelen in scheidende gereedschappen en verbindende gereedschappen. Dus materiaal in tweeën delen of juist twee verschillende samen voegen tot één nieuwe vorm, zoals lassen.
Op zich maakt het niet zoveel uit hoe je de gereedschappen indeelt. Bij het gebruik van gereedschap is het belangrijk dat je:
- de verschillende gereedschappen kent
- weet waarvoor gereedschappen dienen
- gereedschappen op de juiste manier kunt gebruiken
Op deze website worden de verschillende gereedschappen als volgt ingedeeld.
- Afteken gereedschap
- Meet (en controle) gereedschap
- Span gereedschap
- Verspanende gereedschappen
- Niet- verspanende gereedschappen
- Montage gereedschap
- Slag gereedschap
- Afteken gereedschap
Kraspen
Een kraspen is een stalen pen met een hardmetalen punt, waarmee je in metaal kunt krassen (aftekenen).
Potlood / Stift / Krijt
Met een potlood teken je af op hout of metaal dat je niet mag “beschadigen” met een kraspen (bijvoorbeeld aluminium). Vaak wordt hiervoor ook een stift of krijt gebruikt.
Steekpasser
Met een steekpasser kun je (een deel van) een cirkel aftekenen op metaal. De steekpasser voor metaal werkt hetzelfde als een passer waarmee je op papier cirkels zet.
Centerpons
Een centerpons is een stalen pen waarmee je een putje slaat in metaal.
De punt van de centerpons (tophoek 90 °) wordt precies daar geslagen waar het middelpunt van een gat moet komen. Zo kun je de boor precies op de juiste plaats laten boren zonder dat deze tijdens het boren “wegloopt”.
Een centerpons wordt ook gebruikt om het middelpunt aan te geven van een te trekken cirkel op metaal. Zo kun je met een steekpasser op de juiste plaats een cirkel trekken.
Ook wordt de centerpons gebruikt om een kraslijn op metaal beter zichtbaar te maken. Als je bijvoorbeeld langs die lijn moet zagen, slijpen of snijden. In het geval van een aftekencenter is de punthoek 60 ° i.p.v. 90 °.
Een centerpons wordt onterecht ook wel verward met een drevel of een doorslag.
Hoogtekrasmaat
Een hoogtekrasmaat wordt gebruikt voor het nauwkeurig meten en aftekenen van werkstukken.
Hoogtekrasmaten zijn er met noniusaflezing en met digitale aflezing.
- Meet (en controle) gereedschap
Liniaal
De liniaal wordt gebruikt voor het meten en aftekenen van werkstukken.
De liniaal is meestal gemaakt van gereedschapsstaal.
Schuifmaat
De schuifmaat wordt apart behandeld op deze website.
Rolmeter
Een rolmeter is een meetgereedschap dat gebruikt wordt voor het meten (en aftekenen) van lengtes van meer dan 300 mm. De gangbare lengtes van een rolmeter is 2, 3, 5, 8 en 10 meter.
De rolmeter wordt veel gebruikt in de techniek omdat hij gemakkelijk in gebruik, handzaam (kan makkelijk in de broekzak) en goedkoop is in vergelijking met andere meetgereedschappen.
Blokhaak
Een blokhaak (ook wel blokhoekhaak of blokhaak genoemd) wordt gebruikt voor het aftekenen en controleren van rechte hoeken (90°).
Een blokhaak heeft geen schaalverdeling. Daarom is het ook geen afteken gereedschap maar een controlegereedschap.
In de binnenhoek van de blokhaak zit een uitsparing. Dit is gedaan om een werkstuk op haaksheid te kunnen controleren ook al zit er (nog) een braampje aan.
Verstekhaak
Een verstekhaak wordt gebruikt voor het aftekenen en controleren van een werkstuk onder een hoek van 45° of 135°. Vergelijkbaar met de blokhaak.
Zweihaak
Met een zweihaak kun je willekeurige hoeken aftekenen.
Gradenboog
Een gradenboog kan gebruikt worden voor het afteken en controleren van een hoek tussen 0 en 180°.
- Spangereedschap
Bankschroef
Als je een werkstuk van metaal of kunststof (maar ook bijvoorbeeld hout) gaat bewerken moet het goed vastgezet worden. Een van de meest gebruikte gereedschappen hiervoor is de bankschroef.
Een bankschroef is gemaakt van gietijzer of gietstaal.
De bekken van de bankschroef zijn gekarteld om een betere grip te krijgen op het werkstuk.
Als je het werkstuk wilt beschermen tegen indrukken (beschadigen) van de kartels gebruik je spanplaten. Spanplaten worden gemaakt van zacht metaal bijvoorbeeld aluminium.
Bij sommige bankschroeven is het mogelijk om de bekken te verwisselen. Je kunt dan zachte bekken monteren. In dat geval heb je geen spanplaten nodig.
Platenklem
De platenklem is een hulpgereedschap dat in de bankschroef wordt gespannen. Plaatmateriaal dat groter is dan de bekken van de bankschroef kan met de platenklem toch worden ingeklemd.
Machineklem
Kantenklauw
Griptang
Een griptang wordt vaak gebruikt als je twee dunne werkstukdelen op elkaar wilt klemmen. Je kunt de plaatjes tegelijk boren of aan de buitenkant bewerken.
De griptang kan met een stelschroef op de juiste dikte en klemkracht ingesteld worden. Met de hefboom kan het werkstuk worden losgelaten.
Lijmklem
Pijpenklem
- Verspanende gereedschappen
Beugelzaag (metaalzaag, metaalzaagbeugel, “ijzerzaag”)
Zaagblad
Juniorzaag (babyzaag)
Handzaag
Kapzaag
Toffelzaag
Figuurzaag
Vijlen
Vijlen is een verspanende bewerking. Dat betekent dat je spaantjes (kleine krulletjes) van je werkstuk afschraapt.
Een vijl is gemaakt van gereedschapsstaal. Dit is staal dat harder is dan het staal (of aluminium) dat je gebruikt om werkstukken van te maken.
Omdat een vijl harder is dan gewoon staal is hij ook brosser. Dat betekent dat je een vijl niet op de grond moet laten vallen of moet proberen te buigen. De kans is groot dat dat hij dan breekt.
Vijlen worden op verschillende manieren onderverdeeld:
- Naar grofheid:
Basterd vijl (grove vijl).
Bij een basterd vijl staan de tandjes ver uit elkaar.
Zoetvijl (fijne vijl).
Bij een zoetvijl staan de tandjes dicht bij elkaar. Je krijgt een glad uiterlijk aan je werkstuk.
- Naar profiel:
Platte vijl (blokvijl)
Halfronde vijl
Vierkante vijl
Ronde vijl
Driekante vijl
Mes vijl
- Naar lengte
De lengte van de vijl wordt aangegeven in mm of inches
Bijvoorbeeld 300 mm of 12″ (12 inch).
- Niet- verspanende gereedschappen
- Montage gereedschap
Ringsleutel
Een ringsleutel is een gereedschap dat je kunt gebruiken om bouten en moeren los en vast te draaien.
In principe hetzelfde doel als een steeksleutel. Het verschil is dat een steeksleutel sneller werkt. Maar een ringsleutel past beter om de kop van de boet, waardoor hij betere grip heeft. Met een ringsleutel kun je de bout of moer vaster draaien. Ook is de kans dat je van de moer af schiet lager.
De bek van een ringsleutel is zeshoekig of twaalfhoekig. Een twaalfhoekige ringsleutel kan gebruikt worden in een nauwe ruimte. Je kunt er een kleiner slag mee maken.
De ringsleutel heeft een rechte of gebogen steel.
Soms wordt een ringsleutel verlengd met een buis om meer kracht uit te kunnen oefenen.
Doe dit echter nooit. Het kan de bout en moer beschadigen. Ook bestaat de kans dat je van de buis af schiet met de sleutel waardoor je je zelf kunt verwonden.
Steeksleutel
Dopsleutel
Pijpsleutel
Inbussleutel (inbus, torx)
Verstelbare schroefsleutel
Schroevendraaier
Kunststof hamer / Rubberen hamer
Waterpomptang
Pijpentang
Combinatie
Knijptang
Moniertang
Zijkniptang
Spitsbektang
Rondbektang
- Slag gereedschap
Duitse bankhamer
Engelse bankhamer
Bolkophamer
Klauwhamer
Houten hamer
Kunststof hamer / Rubberen hamer zie montagegereedschappen!
Hamersteel
Koudbeitel
Ritsbeitel
Doorslag
Slagcijfers / Slagletters